Στο κείμενο αυτό θέλω να εκφράζω κάποια συναισθήματα που νιώθω μέσα μου. Το πιο πιθανό είναι αυτά τα συναισθήματα να μην τα ένιωθα αν δεν υπήρχαν μερικοί λαμπροί δάσκαλοι που με συνόδευαν κατά τα παιδικά μου χρόνια και όχι μόνο. Επιτρέψτε μου σήμερα να μιλήσω για έναν απ' αυτούς. Για έναν δάσκαλο που συνδύασε τη φαντασία με τον ορθολογισμό, που έχτισε γέφυρες μεταξύ του Ουρανού και της Γης, που έφερνε το φως της επιστημονικής σκέψης σαν νέος Προμηθέας, που δίδασκε την καλοσύνη και τον σκεπτικισμό, με ένα ζεστό χαμόγελο κι ένα ζιβάγκο.
Κάθε φορά που θαυμάζω τα αστέρια και τους πλανήτες στον ουρανό, κάθε φορά που κάνω τα εικονικά μου ταξίδια στο Σύμπαν με το Celestia, κάθε φορά που κοιτάζω τις φωτογραφίες από τα διαστημικά τηλεσκόπια και τα αστεροσκοπεία, κάθε φορά που ενημερώνομαι για ό,τι νεότερο υπάρχει για το Σύμπαν στο οποίο ζούμε, οι ίδιες ερωτήσεις έρχονται και πλημμυρίζουν το μυαλό μου σαν νεροποντή. Ποιος είμαι; Τι είμαι; Ποια είναι η θέση μου στο Σύμπαν; Ποιος ο ρόλος μου σε αυτό;
Εγώ και άλλοι 7.000.000.000 άνθρωποι ζούμε σε έναν μικρό πλανήτη, τη Γη. Η Γη έχει διάμετρο 12.760 χιλιόμετρα και γυρίζει γύρω από ένα αστέρι, τον Ήλιο, απ' την απόσταση των 150.000.000 χιλιομέτρων Μια απόσταση τόσο μεγάλη που ακόμα και το φως, που είναι ό,τι γρηγορότερο υπάρχει στο Σύμπαν (300.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο), θέλει 8 λεπτά για να τη διασχίσει. Ο Ήλιος είναι 100 φορές μεγαλύτερος από τη Γη, αλλά ακόμη κι αυτός δεν είναι παρά ένας κίτρινος νάνος, που απλά εξαφανίζεται μπροστά από αστρικούς τιτάνες σαν τον UY Scuti, το μεγαλύτερο αστέρι που έχει βρεθεί μέχρι τώρα, 1.708 φορές μεγαλύτερος απ' τον Ήλιο μας. Ο Ήλιος μας και ο UY Scuti δεν είναι παρά 2 απ' τα 400.000.000.000 αστέρια που σχηματίζουν μια τιτάνιο αστρική πολιτεία, τον Γαλαξία μας. Μια πολιτεία τόσο μεγάλη, που με την ταχύτητα του φωτός θα θέλαμε 100.000 χρόνια για να τη διασχίσουμε. 10 φορές περισσότερα απ' την ηλικία του ανθρώπινου πολιτισμού. Μα και ο Γαλαξίας μας δεν είναι παρά ένας ασήμαντος γαλαξίας, χαμένος ανάμεσα στους 2.000.000.000.000 γαλαξίες στο ορατό Σύμπαν, με δισεκατομμύρια άστρα ο καθένας τους.
Οι αποστάσεις που μας χωρίζουν από όλα αυτά είναι τρομακτικές. Ακόμη και τα κοντινότερα αστέρια, όπως ο Άλφα του Κενταύρου και ο Ταυ Κήτους, είναι τόσο μακριά από εμάς, που ακόμη και με τη μέγιστη ταχύτητα θέλουμε χρόνια, ως και δεκαετίες, για να φτάσουμε σ' αυτά. Ακόμη και για τους κοντινότερους γαλαξίες θα θέλουμε χιλιάδες χρόνια για να τους επισκεφτούμε, αν ταξιδεύαμε με την ταχύτητα του φωτός. Μα το χειρότερο απ' όλα είναι ότι δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε την ταχύτητα του φωτός, ούτε καν να την αγγίξουμε. Υπάρχουν κάποιες ιδέες για το πώς θα μπορούσαμε να ξεπεράσουμε το εμπόδιο αυτό, μα είναι απλώς ιδέες, και ίσως παραμείνουν ιδέες για πολύ καιρό, αν όχι για πάντα.
Μπροστά σ' όλα αυτά τα μεγέθη και σ' όλες αυτές τις αποστάσεις, ποιο είναι το μέγεθος της ανθρωπότητας; Έχει μέγεθος η ανθρωπότητα; Ούτε καν υπάρχουμε! Σε ένα απέραντο Σύμπαν, τι δουλειά έχω εγώ; Δεν είμαι ούτε καν κόκκος άμμου, ούτε καν σταγόνα στον ωκεανό. Δεν υπάρχω καν! Νιώθω το βάρος του Σύμπαντος να με συντρίβει. Νιώθω πως ό,τι και να κάνω, ό,τι και να σκεφτώ, ό,τι και να πω, θα είναι τόσο μικρό που θα είναι σαν να μην υπήρξε ποτέ. Άρα, ποιο το νόημα;
Κι όμως, υπάρχω! Αφού το Σύμπαν είναι αχανές, ποια είναι η θέση μου και ο ρόλος μου σ' αυτό; Ένας δάσκαλος μας είπε ότι τα πάντα στο Σύμπαν δημιουργήθηκαν στις θερμοπυρηνικές καρδιές των άστρων. Το οξυγόνο στον αέρα, ο πυρίτιο στους βράχους, ο άνθρακα στο D.N.A. κάθε μορφής ζωής (όπως εγώ κι εσύ), ο χρυσός στα κοσμήματα, ο υδράργυρος στα θερμόμετρα, το ουράνιο στα εργαστήρια, όλα δημιουργήθηκαν στους πυρηνικούς κλιβάνους των άστρων. Με τον θάνατο τους, τα αστέρια αυτά εμπλουτίζουν το διαστρικό χώρο με υλικά για νέα άστρα, νέους πλανήτες, νέες μορφές ζωής, και νέους πολιτισμούς. Και αυτό ισχύει σε όλους μας, ανεξάρτητα από το τι πιστεύουμε και πού έτυχε να γεννηθούμε.
Όλοι εμείς στη Γη είμαστε αστρόσκονη. Είμαι και εγώ αστρόσκονη. Είσαι κι εσύ αστρόσκονη. Υπάρχω χάρις στα αστέρια. Υπάρχεις χάρις στα αστέρια. Οπότε, μήπως δε ζούμε στα κουτουρού; Μήπως η ζωή μας δεν είναι και τόσο μάταιη όσο φοβόμουν;
Όσο περισσότερο το σκέφτομαι, νιώθω ότι το Σύμπαν θέλησε να ζω. Γιατί; Ο ίδιος δάσκαλος είχε πει ότι εμείς οι άνθρωποι είμαστε το μέσο με το οποίο το Σύμπαν ανακαλύπτει τον εαυτό του. Αν είναι έτσι, τότε η ζωή μου δεν είναι μάταιη. Ούτε η δική σου ζωή, ούτε η ζωή κανενός. Διαθέτω νοημοσύνη, την αξιοποιώ για να μαθαίνω και να ζω, κι όμως το ίδιο κάνει και το Σύμπαν μέσω εμένα κι εσένα. Δεν είμαι απλά ένα κομμάτι του Σύμπαντος. Είμαι ένα από τα χιλιάδες πρόσωπα του. Κι όσο περισσότερο το σκέφτομαι, τόσο μεγαλώνει ένα αίσθημα ευθύνης και αγάπης απέναντι σε οτιδήποτε. Απέναντι σε κάθε άνθρωπο. Θέλω να γκρεμίζω τα σύνορα και τα καλούπια που έφτιαξε η κοινωνία, και να αγκαλιάζω κάθε άνθρωπο που υπάρχει, δείχνοντάς του τι πραγματικά είμαστε. Κοσμικά αδέλφια. Αστερόσκονη, με τη δύναμη να σκέφτεται και να δημιουργεί.
Επιτρέψτε μου να κάνω ένα βήμα παραπέρα, κι ας ακουστώ ουτοπιστής. Κι αν στη Γη υπάρχουν αμέτρητοι άνθρωποι και κοσμοθεωρίες, όλοι τους όμως κοσμικά αδέλφια, τι γίνεται πέρα από τον πλανήτη μας; Γιατί να περιορίζουμε τη φράση του δάσκαλου αυτού μόνο στον άνθρωπο; Γιατί να μην ισχύει και για όλους τους εξωγήινους πολιτισμούς που βρίσκονται εκεί έξω και περιμένουν υπομονετικά να τους ανακαλύψουμε; Ανάμεσα στις βίαιες καταστάσεις γέννησης, εξέλιξης και θανάτου που ξεσπούν στο Σύμπαν, υπάρχει κρυμμένο, ανάμεσα στα ζεστά νέφη αερίων και σκόνης, το αίσθημα της αγάπης και της αδελφότητας, γιατί όλοι μας στο Σύμπαν είμαστε κάτι παραπάνω από αδέλφια. Είμαστε ένα, και εγώ είμαι ένα από το ένα.
Δεν είμαι απλά πολίτης του Σύμπαντος. Είμαι το Σύμπαν. Εσύ, που διαβάσεις αυτό το κείμενο. Είσαι και εσύ το Σύμπαν, όπως και κάθε άνθρωπος εδώ στη Γη. Ζούμε στο Σύμπαν, και το Σύμπαν ζει μέσα μας. Μην αφήσεις το μέγεθος του Σύμπαντος να σε τρομάζει, γιατί ζεις σ' αυτό, και εκείνο ζει μέσα σου, και μέσα σε όλους μας. Το Σύμπαν είναι εμείς, και εμείς είμαστε το Σύμπαν.
Υπάρχω. Υπάρχω για να εξερευνώ και να θαυμάζω το Σύμπαν. Υπάρχω για να διαδώσω και σε όλους το αίσθημα που νιώθω, ένα αίσθημα τόσο απόκοσμο και θαυμαστό, που δεν μπορώ να το περιγράψω. Υπάρχω για έναν ανώτερο σκοπό, και το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με όλους τους κατοίκους της Γης, ανεξαρτήτου καταγωγής και απόψεων. Υπάρχω και δημιουργώ... χάρις στο Σύμπαν.
Ο δάσκαλος αυτός που μου άνοιξε την πόρτα για να ανακαλύψω όλα τα παραπάνω δεν ήταν φιλόσοφος, παππάς, ή ακτιβιστής κάποιας μεταφυσικής κοσμοθεωρίας. Ήταν ένας επιστήμονας, και μάλιστα αστρονόμος. Ένας άνθρωπος της λογικής και του σκεπτικισμού, που φορούσε ζιβάγκο αντί για λευκή εργαστηριακή ρόμπα. Ένας "διαστημάνθρωπος" που αγκάλιαζε τη Γη και τους πολίτες της, συνδυάζοντας την ποίηση με την επιστήμη. Ένας ακτιβιστής όχι μόνο σε θέματα που αφορούν την έρευνα και την επιστήμη, μα και την παιδεία, το περιβάλλον, και την παράνοια του πυρηνικού εξοπλισμού. Μια ζωντανή απόδειξη ότι ο επιστήμονας μπορεί να έχει περισσότερη ανθρωπιά απ' τους περισσότερους ανθρώπους μαζί, όπως είχε πει και ο Άρθουρ Κλαρκ. Ένας ποιητής των άστρων, μα και ποιητής της σκέψης και των πραγματικών μας δυνατοτήτων.
Ο δάσκαλος αυτός ήταν ο Αμερικανός αστρονόμος Καρλ Σέιγκαν. Έφυγε από δίπλα μας πριν από 20 χρόνια, στις 20 Δεκεμβρίου του 1996. Μα το φως που άφησε πίσω του ήταν αρκετό για να εμπνεύσει μια νέα γενιά δασκάλων να συνεχίσει το έργο του. Τη μεταλαμπάδευση της γνώσης, της σκέψης, και της υπευθυνότητας. Και σε αντίθεση με ό,τι μας δείχνει η τηλεόραση, ο επιστήμονας δεν είναι ο βαρετός σπασίκλας που όλοι τον μισούν, ούτε ο παλαβός που κλείνεται στο εργαστήριό του για να φτιάχνει άχρηστα πράγματα που ανατινάζονται. Ο Καρλ Σέιγκαν είναι η ζωντανή απόδειξη ότι ακόμη κι ένας χαμογελαστός άνθρωπος που ροκάρει μέσω της ποίησης μπορεί να είναι επιστήμονας.
Κάθε φορά που θαυμάζω τα αστέρια και τους πλανήτες στον ουρανό, κάθε φορά που κάνω τα εικονικά μου ταξίδια στο Σύμπαν με το Celestia, κάθε φορά που κοιτάζω τις φωτογραφίες από τα διαστημικά τηλεσκόπια και τα αστεροσκοπεία, κάθε φορά που ενημερώνομαι για ό,τι νεότερο υπάρχει για το Σύμπαν στο οποίο ζούμε, οι ίδιες ερωτήσεις έρχονται και πλημμυρίζουν το μυαλό μου σαν νεροποντή. Ποιος είμαι; Τι είμαι; Ποια είναι η θέση μου στο Σύμπαν; Ποιος ο ρόλος μου σε αυτό;
Εγώ και άλλοι 7.000.000.000 άνθρωποι ζούμε σε έναν μικρό πλανήτη, τη Γη. Η Γη έχει διάμετρο 12.760 χιλιόμετρα και γυρίζει γύρω από ένα αστέρι, τον Ήλιο, απ' την απόσταση των 150.000.000 χιλιομέτρων Μια απόσταση τόσο μεγάλη που ακόμα και το φως, που είναι ό,τι γρηγορότερο υπάρχει στο Σύμπαν (300.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο), θέλει 8 λεπτά για να τη διασχίσει. Ο Ήλιος είναι 100 φορές μεγαλύτερος από τη Γη, αλλά ακόμη κι αυτός δεν είναι παρά ένας κίτρινος νάνος, που απλά εξαφανίζεται μπροστά από αστρικούς τιτάνες σαν τον UY Scuti, το μεγαλύτερο αστέρι που έχει βρεθεί μέχρι τώρα, 1.708 φορές μεγαλύτερος απ' τον Ήλιο μας. Ο Ήλιος μας και ο UY Scuti δεν είναι παρά 2 απ' τα 400.000.000.000 αστέρια που σχηματίζουν μια τιτάνιο αστρική πολιτεία, τον Γαλαξία μας. Μια πολιτεία τόσο μεγάλη, που με την ταχύτητα του φωτός θα θέλαμε 100.000 χρόνια για να τη διασχίσουμε. 10 φορές περισσότερα απ' την ηλικία του ανθρώπινου πολιτισμού. Μα και ο Γαλαξίας μας δεν είναι παρά ένας ασήμαντος γαλαξίας, χαμένος ανάμεσα στους 2.000.000.000.000 γαλαξίες στο ορατό Σύμπαν, με δισεκατομμύρια άστρα ο καθένας τους.
Οι αποστάσεις που μας χωρίζουν από όλα αυτά είναι τρομακτικές. Ακόμη και τα κοντινότερα αστέρια, όπως ο Άλφα του Κενταύρου και ο Ταυ Κήτους, είναι τόσο μακριά από εμάς, που ακόμη και με τη μέγιστη ταχύτητα θέλουμε χρόνια, ως και δεκαετίες, για να φτάσουμε σ' αυτά. Ακόμη και για τους κοντινότερους γαλαξίες θα θέλουμε χιλιάδες χρόνια για να τους επισκεφτούμε, αν ταξιδεύαμε με την ταχύτητα του φωτός. Μα το χειρότερο απ' όλα είναι ότι δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε την ταχύτητα του φωτός, ούτε καν να την αγγίξουμε. Υπάρχουν κάποιες ιδέες για το πώς θα μπορούσαμε να ξεπεράσουμε το εμπόδιο αυτό, μα είναι απλώς ιδέες, και ίσως παραμείνουν ιδέες για πολύ καιρό, αν όχι για πάντα.
Μπροστά σ' όλα αυτά τα μεγέθη και σ' όλες αυτές τις αποστάσεις, ποιο είναι το μέγεθος της ανθρωπότητας; Έχει μέγεθος η ανθρωπότητα; Ούτε καν υπάρχουμε! Σε ένα απέραντο Σύμπαν, τι δουλειά έχω εγώ; Δεν είμαι ούτε καν κόκκος άμμου, ούτε καν σταγόνα στον ωκεανό. Δεν υπάρχω καν! Νιώθω το βάρος του Σύμπαντος να με συντρίβει. Νιώθω πως ό,τι και να κάνω, ό,τι και να σκεφτώ, ό,τι και να πω, θα είναι τόσο μικρό που θα είναι σαν να μην υπήρξε ποτέ. Άρα, ποιο το νόημα;
Κι όμως, υπάρχω! Αφού το Σύμπαν είναι αχανές, ποια είναι η θέση μου και ο ρόλος μου σ' αυτό; Ένας δάσκαλος μας είπε ότι τα πάντα στο Σύμπαν δημιουργήθηκαν στις θερμοπυρηνικές καρδιές των άστρων. Το οξυγόνο στον αέρα, ο πυρίτιο στους βράχους, ο άνθρακα στο D.N.A. κάθε μορφής ζωής (όπως εγώ κι εσύ), ο χρυσός στα κοσμήματα, ο υδράργυρος στα θερμόμετρα, το ουράνιο στα εργαστήρια, όλα δημιουργήθηκαν στους πυρηνικούς κλιβάνους των άστρων. Με τον θάνατο τους, τα αστέρια αυτά εμπλουτίζουν το διαστρικό χώρο με υλικά για νέα άστρα, νέους πλανήτες, νέες μορφές ζωής, και νέους πολιτισμούς. Και αυτό ισχύει σε όλους μας, ανεξάρτητα από το τι πιστεύουμε και πού έτυχε να γεννηθούμε.
Όλοι εμείς στη Γη είμαστε αστρόσκονη. Είμαι και εγώ αστρόσκονη. Είσαι κι εσύ αστρόσκονη. Υπάρχω χάρις στα αστέρια. Υπάρχεις χάρις στα αστέρια. Οπότε, μήπως δε ζούμε στα κουτουρού; Μήπως η ζωή μας δεν είναι και τόσο μάταιη όσο φοβόμουν;
Όσο περισσότερο το σκέφτομαι, νιώθω ότι το Σύμπαν θέλησε να ζω. Γιατί; Ο ίδιος δάσκαλος είχε πει ότι εμείς οι άνθρωποι είμαστε το μέσο με το οποίο το Σύμπαν ανακαλύπτει τον εαυτό του. Αν είναι έτσι, τότε η ζωή μου δεν είναι μάταιη. Ούτε η δική σου ζωή, ούτε η ζωή κανενός. Διαθέτω νοημοσύνη, την αξιοποιώ για να μαθαίνω και να ζω, κι όμως το ίδιο κάνει και το Σύμπαν μέσω εμένα κι εσένα. Δεν είμαι απλά ένα κομμάτι του Σύμπαντος. Είμαι ένα από τα χιλιάδες πρόσωπα του. Κι όσο περισσότερο το σκέφτομαι, τόσο μεγαλώνει ένα αίσθημα ευθύνης και αγάπης απέναντι σε οτιδήποτε. Απέναντι σε κάθε άνθρωπο. Θέλω να γκρεμίζω τα σύνορα και τα καλούπια που έφτιαξε η κοινωνία, και να αγκαλιάζω κάθε άνθρωπο που υπάρχει, δείχνοντάς του τι πραγματικά είμαστε. Κοσμικά αδέλφια. Αστερόσκονη, με τη δύναμη να σκέφτεται και να δημιουργεί.
Επιτρέψτε μου να κάνω ένα βήμα παραπέρα, κι ας ακουστώ ουτοπιστής. Κι αν στη Γη υπάρχουν αμέτρητοι άνθρωποι και κοσμοθεωρίες, όλοι τους όμως κοσμικά αδέλφια, τι γίνεται πέρα από τον πλανήτη μας; Γιατί να περιορίζουμε τη φράση του δάσκαλου αυτού μόνο στον άνθρωπο; Γιατί να μην ισχύει και για όλους τους εξωγήινους πολιτισμούς που βρίσκονται εκεί έξω και περιμένουν υπομονετικά να τους ανακαλύψουμε; Ανάμεσα στις βίαιες καταστάσεις γέννησης, εξέλιξης και θανάτου που ξεσπούν στο Σύμπαν, υπάρχει κρυμμένο, ανάμεσα στα ζεστά νέφη αερίων και σκόνης, το αίσθημα της αγάπης και της αδελφότητας, γιατί όλοι μας στο Σύμπαν είμαστε κάτι παραπάνω από αδέλφια. Είμαστε ένα, και εγώ είμαι ένα από το ένα.
Δεν είμαι απλά πολίτης του Σύμπαντος. Είμαι το Σύμπαν. Εσύ, που διαβάσεις αυτό το κείμενο. Είσαι και εσύ το Σύμπαν, όπως και κάθε άνθρωπος εδώ στη Γη. Ζούμε στο Σύμπαν, και το Σύμπαν ζει μέσα μας. Μην αφήσεις το μέγεθος του Σύμπαντος να σε τρομάζει, γιατί ζεις σ' αυτό, και εκείνο ζει μέσα σου, και μέσα σε όλους μας. Το Σύμπαν είναι εμείς, και εμείς είμαστε το Σύμπαν.
Υπάρχω. Υπάρχω για να εξερευνώ και να θαυμάζω το Σύμπαν. Υπάρχω για να διαδώσω και σε όλους το αίσθημα που νιώθω, ένα αίσθημα τόσο απόκοσμο και θαυμαστό, που δεν μπορώ να το περιγράψω. Υπάρχω για έναν ανώτερο σκοπό, και το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με όλους τους κατοίκους της Γης, ανεξαρτήτου καταγωγής και απόψεων. Υπάρχω και δημιουργώ... χάρις στο Σύμπαν.
Ο δάσκαλος αυτός που μου άνοιξε την πόρτα για να ανακαλύψω όλα τα παραπάνω δεν ήταν φιλόσοφος, παππάς, ή ακτιβιστής κάποιας μεταφυσικής κοσμοθεωρίας. Ήταν ένας επιστήμονας, και μάλιστα αστρονόμος. Ένας άνθρωπος της λογικής και του σκεπτικισμού, που φορούσε ζιβάγκο αντί για λευκή εργαστηριακή ρόμπα. Ένας "διαστημάνθρωπος" που αγκάλιαζε τη Γη και τους πολίτες της, συνδυάζοντας την ποίηση με την επιστήμη. Ένας ακτιβιστής όχι μόνο σε θέματα που αφορούν την έρευνα και την επιστήμη, μα και την παιδεία, το περιβάλλον, και την παράνοια του πυρηνικού εξοπλισμού. Μια ζωντανή απόδειξη ότι ο επιστήμονας μπορεί να έχει περισσότερη ανθρωπιά απ' τους περισσότερους ανθρώπους μαζί, όπως είχε πει και ο Άρθουρ Κλαρκ. Ένας ποιητής των άστρων, μα και ποιητής της σκέψης και των πραγματικών μας δυνατοτήτων.
Ο δάσκαλος αυτός ήταν ο Αμερικανός αστρονόμος Καρλ Σέιγκαν. Έφυγε από δίπλα μας πριν από 20 χρόνια, στις 20 Δεκεμβρίου του 1996. Μα το φως που άφησε πίσω του ήταν αρκετό για να εμπνεύσει μια νέα γενιά δασκάλων να συνεχίσει το έργο του. Τη μεταλαμπάδευση της γνώσης, της σκέψης, και της υπευθυνότητας. Και σε αντίθεση με ό,τι μας δείχνει η τηλεόραση, ο επιστήμονας δεν είναι ο βαρετός σπασίκλας που όλοι τον μισούν, ούτε ο παλαβός που κλείνεται στο εργαστήριό του για να φτιάχνει άχρηστα πράγματα που ανατινάζονται. Ο Καρλ Σέιγκαν είναι η ζωντανή απόδειξη ότι ακόμη κι ένας χαμογελαστός άνθρωπος που ροκάρει μέσω της ποίησης μπορεί να είναι επιστήμονας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου