Επιστήμη κι ηθική

"Ζούμε σε μια κοινωνία απολύτως εξαρτώμενη από την επιστήμη και την τεχνολογία, όπου σχεδόν κανένας δεν ξέρει τίποτα για την επιστήμη και την τεχνολογία."
Καρλ Σέιγκαν, 1934-1996, Αμερικανός αστρονόμος

Με αφορμή την πανδημία και το πώς έχει διαχειριστεί απ' τις κυβερνήσεις, την κλιματική κρίση και την ευθύνη που φέρει το τωρινό ενεργειακό κι οικονομικό μοντέλο, και τον κίνδυνο πυρηνικού ολοκαυτώματος στην Ουκρανία, αναδύεται από πολλούς το πολύ ενδιαφέρον θέμα της ηθικής του επιστήμονα και το πώς αυτή επηρεάζεται απ' το σημερινό σύστημα.

Πολλοί λένε ότι απ' τη στιγμή που οι επιστήμονες εργάζονται στο νοσηρό και καθαρά κερδοσκοπικό σύστημα που ζούμε σήμερα, είναι υποχρεωμένοι να σκέφτονται και να πράττουν αναλόγως για να μπορέσουν να ζήσουν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα ίδια μέσα που θα έπρεπε να χρησιμοποιηθούν για τη βελτίωση και σωτηρία του Ανθρώπου απ' την καταστροφή του, τελικά να χρησιμοποιούνται για κοινωνικό και νοητικό έλεγχο, μετατροπή των ανθρώπων σε άβουλα κι υπερκαταναλωτικά ζόμπι, επιβολή αυταρχικών κι απάνθρωπων πολιτικών σε Ανατολή και Δύση, δημιουργία μηχανών μαζική δολοφονίας, αφαίρεση κάθε είδους δικαιωμάτων από ανθρώπους και ζώα, και μια ατελείωτη αλυσίδα επικίνδυνων εξουσιαστικών μεθόδων, που όλα μαζί έχουν και αντίστοιχα καταστροφικές συνέπειες, όπως την αποσταθεροποίηση του κλίματος της Γης, την πτώση της βιοποικιλότητας και την 6η Μαζική Εξαφάνιση που εμείς οι ίδιοι προκαλούμε, την έλλειψη εμπιστοσύνη κι επικοινωνίας ανάμεσά μας, κατάθλιψη, απελπισία, απαισιοδοξία για το μέλλον, ηθελημένη επιστροφή στο σκοταδισμό του παρελθόντος, πνευματική και διανοητική αυτοκτονία.

Όλα τα παραπάνω έχουν μια λογική βάση. Απλά σκεφτείτε τους επιστήμονες που δουλεύουν σε έρευνες νέων όπλων μαζικής καταστροφής, κάτι ακαδημαϊκούς που στην πραγματικότητα δεν γουστάρουν την πρόοδο γιατί δεν θέλουν να ξεκολλήσουν απ' τις πλέον γεμάτες μούχλα καρέκλες τους, αλλά κι όσους έχουν τα μέσα για να αλλάξουν τον κόσμο μα δεν το κάνουν. Αλλά ενώ το πρόβλημα δεν είναι η επιστήμη κι η τεχνολογία αλλά το πώς χρησιμοποιούνται απ' τη σημερινή διεφθαρμένη εξουσία, φτάσαμε τελικά στο σημείο να ρίχνουμε τα βέλη μας στην επιστήμη και στην τεχνολογία, αλλά όχι στην κάθε μορφής κι ιδεολογίας εξουσία που καταστρέφει την αξία τους με τον τρόπο που τα χρησιμοποιεί. Για κάποιο λόγο πιο εύκολο είναι να το παίξουμε "σκεπτικιστές" και "επαναστάτες" στο γιατρό και στο μικροβιολόγο, παρά στο βουλευτή και στον πρωθυπουργό.

Η ίδια επιστήμη και τεχνολογία που έφτιαξε τα πυρηνικά όπλα που παλαβοί σαν τον Πούτιν απειλούν να ρίξουν, είναι ακριβώς η ίδια επιστήμη και τεχνολογία που ήδη παράγει άφθονη ηλεκτρική ενέργεια και συμβάλει στην ιατρική και στην εξερεύνηση του Διαστήματος. Ένας υπολογιστής μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να κάνει θαύματα και να σώσει ζωές, μπορεί όμως και να χρησιμοποιεί για να πεθάνουν εκατομμύρια άνθρωποι και να καταδικάσει ακόμη περισσότερους σε πνευματικό θάνατο. Το ίδιο μαχαίρι που κόβει ψωμί είναι και το ίδιο που κόβει λαρύγγια, το ίδιο τσεκούρι που χτίζει πόλεις μπορεί να ξεκληρίσει οικογένειες, κι η ίδια γνώση που προστατεύει τον υπολογιστή σου από χάκερς μπορεί και να τον κάνει μπάτε σκύλοι αλέστε από κάθε λογής "κουτσομπόληδες". Το ότι γίνεται κατάχρηση της επιστήμης και της τεχνολογίας δεν οφείλεται στην ίδια την επιστήμη και την ίδια την τεχνολογία, αλλά οφείλεται σε ανθρώπους που δεν έχουν μάθει πώς να τις χειρίζονται σωστά κι υπεύθυνα ("οι μεγάλες δυνάμεις φέρνουν και μεγάλες ευθύνες", όπως λέει κι ο Spiderman), αλλά και σε κοντόφθαλμους ανθρώπους που κοιτάνε μόνο τα δικά τους ρηχά και βουτηγμένα στο αίμα συμφέροντα, στηρίζοντας έτσι ένα παρωχημένο κι αυτοκαταστροφικό σύστημα ιδεών κι αντιλήψεων, που με την πρώτη ευκαιρία μας πηγαίνει πίσω σε εποχές που φοβόμασταν ακόμη και τη σκιά μας.

Κι ενώ όντως ισχύει ότι οι επιστήμονες είναι κι αυτοί άνθρωποι με αδυναμίες και ανάγκες, η Ιστορία μα κι η σημερινή πραγματικότητα είναι γεμάτες με παραδείγματα ανθρώπων που πήγαν κόντρα στο εκάστοτε ρεύμα και τα θυσίασαν όλα (ακόμη και τη ζωή τους) στο όνομα της επιστήμης, της αλήθειας και της ανθρωπιάς. Χάρη σ' αυτούς ζούμε και δημιουργούμε σήμερα. Χάρη στους σημερινούς ήρωες της επιστήμης και της ανθρωπιάς, τα παιδιά μας θα ζήσουν και θα δημιουργήσουν. Και χάρη σ' αυτούς θα αποδράσουμε απ' τη σκατίλα του σύγχρονου και λατρεμένου (μπλιαχ) από πολλούς εκτρώματος στο οποίο ζούμε.