Το κείμενο αυτό δεν είναι παρά μια αμπελοφιλοσοφία, απ' αυτές που μου αρέσει να κάνω όταν δεν έχω τίποτα καλύτερο να κάνω, ή όταν μου έρχεται μια ιδέα κατακούτελα και τη ζυμώνω στο κεφάλι μου ρίχνοντας μέσα της ό,τι βλέπω μπροστά μου. Επειδή αφορά θέματα που αφορούν το μυαλό μας και τις σκέψεις μας, κι επειδή δεν είμαι βιολόγος ή νευρολόγος, αν δείτε ότι αρχίζω να πετάω βατράχια με κάλυψη πατάτας και γέμιση τούβλου, έχετε από εμένα το ελεύθερο να με πάρετε με τις πέτρες και να μου ρίξετε το κράξιμο της ζωής σας, κατά προτίμηση με στοιχεία και πηγές.
Τι είναι οι σκέψεις; Επειδή είναι ένα θέμα που απασχολεί πολλούς φορείς, από φιλοσόφους και ψυχολόγους ως κοινωνιολόγους και βιολόγους, θα το πάρουμε απ' τα βασικά. Αν δεν κάνω λάθος (αν κάνω, κράξτε με), οι σκέψεις είναι αποτελέσματα ηλεκτροχημικών διεργασιών που γίνονται στα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου μας. Με λίγα λόγια, κάτι υπαρκτό που μπορούμε να μελετήσουμε. Η ίδια η σκέψη υπάρχει, και μάλιστα μπορεί να έχει δυνατό βιολογικό αντίκτυπο στο σώμα μας. Μια αγχωτική σκέψη κάνει το πεπτικό μας σύστημα να διαμαρτύρεται, ενώ η σκέψη ενός επικού τραγουδιού μας κάνει να ανατριχιάζουμε. Μα αν υπάρχει η ίδια η σκέψη, γιατί να μην υπάρχει και το περιεχόμενό της;
Ορίστε ένα παράδειγμα. Σκέφτομαι έναν δράκο. Ο δράκος είναι το αγαπημένο μου μυθολογικό ον, κυρίως επειδή είναι μια ακόμη πιο badass εκδοχή των αγαπημένων μας δεινοσαύρων. Επίσης, είναι από εκείνα τα πλάσματα που όσο πιο cool είναι να τα αντιμετωπίσεις, άλλο τόσο πιο cool είναι να τα έχεις δίπλα σου ως σύμμαχοι και υπερασπιστές.
Και πετάνε.
Και φτύνουν και φωτιές.
Ή κεραυνούς.
Σοβαρά τώρα, υπάρχει άνθρωπος που να μη λατρεύει τους δράκους;
Τέλος πάντων, πίσω στο παράδειγμά μας. Ας το κάνουμε λίγο πιο ενδιαφέρον. Σκέφτομαι έναν δράκο-ιππότη. Με σπαθί. Καβάλα πάνω σ' έναν μαγικό μονόκερο. Που έχει διαβάζει ό,τι βιβλίο υπάρχει. Και ρίχνει και λέιζερ απ' το κέρας του.
Χαριτωμένο, αλλά κάτι άλλο είχα στο νου μου.
Πολύ καλύτερα!
Ο δράκος και ο μονόκερος αποτελούν τμήματα της φαντασίας μου, άρα είναι σκέψη. Και αν δεν κάνω λάθος, οι σκέψεις αποτελούν τμήμα της πραγματικότητας. Μα αυτό σημαίνει ότι ο δράκος και ο μονόκερός υπάρχουν στ' αλήθεια; Από την στιγμή που η σκέψη μου για τον δράκο και τον μονόκερο είναι υπαρκτή, γιατί δεν είναι υπαρκτός και ο ίδιος ο δράκος; Γιατί δεν είναι υπαρκτός και ο ίδιος ο μονόκερος; Τι τους εμποδίζει απ' το να βγουν απ' το μυαλό μου και να εμπλακούν σε επικές περιπέτειες;
Θα μπορούσε κάποιος να το παρομοιάζει με τις πληροφορίες που υπάρχουν σ' έναν υπολογιστή. Αυτές οι πληροφορίες, που μπορεί να είναι και σε μορφή βίντεο ή φωτογραφίας, πατάνε πάνω στο δυαδικό σύστημα που καταλαβαίνει ο υπολογιστής, το οποίο με τη σειρά του βρίσκεται μέσα σε ολοκληρωμένα κυκλώματα, σε δίσκους και σε κάρτες. Με άλλα λόγια, υλικά πράγματα που μπορούμε να πιάσουμε. Άρα, ό,τι υπάρχει μέσα στον υπολογιστή θα έπρεπε να υπάρχει και εκτός αυτού, όπως οικογενειακές στιγμές σε βίντεο και ιστορικές φωτογραφίες. Όμως τι γίνεται με εντελώς φανταστικά πράγματα, όπως στα βιντεοπαιχνίδια; Επειδή μπορώ να φτιάξω πόλεις στο Simcity και να τις αποθηκεύω στον υπολογιστή, αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν στ' αλήθεια; Αν ναι, τότε γιατί δεν μπορώ να τις επισκεφτώ; Αν μπορώ να φτιάξω πολιτισμούς στο Civilization και να διοικώ ολόκληρους στρατούς στο Command and Conquer σ' έναν υπολογιστή, γιατί όχι και στον πραγματικό κόσμο;
Πανηλίθιος συλλογισμός. Μ' αυτή τη λογική, θα έπρεπε κάθε ιστορία που έχει γραφτεί σε κάθε βιβλίο να γίνει πραγματικότητα, μόνο και μόνο επειδή γράφτηκαν σε βιβλία. Θα έπρεπε κάθε ζωγραφιά να γίνεται αυτομάτως πραγματικότητα, μόνο και μόνο επειδή αποτελείται από υλικά αντικείμενα όπως το μελάνι και το χαρτί. Απλά δε στέκει. Δε λειτουργεί έτσι. Άρα, ο δράκος-ιππότης μου που καβάλα τον μαγικό μονόκερο που ρίχνει λέιζερ απ' το κέρας του απλά δεν υφίστανται.
Ή μήπως υπάρχει; Μήπως είναι όντως υπαρκτός, αλλά σε κάποιο άλλο, περιορισμένο επίπεδο; Υπάρχει μέσα στο κεφάλι μου, αλλά και πάλι υπάρχει. Αλλά πού είναι; Γιατί δεν είναι μπροστά μου; Και τι είναι αυτό που λέμε "φαντασία"; Είναι απλώς το αποτέλεσμα ηλεκτροχημικών διεργασιών που γίνονται μέσα στο κεφάλι μου; Ή μπορεί να περιγραφτεί σαν έναν μικρόκοσμο, ένα μίνι εικονικό σύμπαν μέσα στο κεφάλι μας;
Αυτό μου θυμίσει λίγο τη θεωρία των πολλαπλών παράλληλων συμπάντων. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, το Σύμπαν μας δεν είναι το μοναδικό που υπάρχει. Πέρα απ' αυτό (όπου κι αν είναι αυτό το "πέρα") υπάρχουν κι άλλα σύμπαντα, το καθένα με τους δικούς του νόμους της Φύσης και την δική του ιστορία. Αυτή η πρόταση μπορεί να βοηθήσει στην απάντηση πολλών ερωτημάτων (όπως "πώς γεννήθηκε το Σύμπαν μας;", "γιατί το Σύμπαν μας είναι αυτό που είναι;" και "τι θα γίνει αν ταξιδέψουμε πίσω στο χρόνο και αλλοιώσουμε το παρελθόν;") και ανοίγει νέους ορίζοντες για τη φιλοσοφία και την επιστημονική φαντασία.
"Ίσως οι μαύρες τρύπες να είναι ανοίγματα που οδηγούν κάπου αλλού. Σύμφωνα με τις τελευταίες υποθέσεις, αν βουτούσαμε σε μια μαύρη τρύπα, θα αναδυόμασταν σε κάποια άλλη περιοχή και εποχή του σύμπαντος... Ίσως οι μαύρες τρύπες να είναι είσοδοι σε Χώρες των Θαυμάτων. Το ερώτημα είναι: υπάρχουν Αλίκες και άσπροι λαγοί;"
- Carl Sagan
Μέσα στο κεφάλι του καθενός μας βρίσκεται ένας κόσμος, με τους δικούς μας κανόνες και τις δικές μας προτεραιότητες, κι ενίοτε με τους δικούς μας νόμους της Φύσης. Εκεί δε βρέχει ποτέ (εκτός κι αν το θέλουμε εμείς), εκεί είναι οι πραγματικοί μας φίλοι, εκεί νιώθουμε πιο άνετα κι απ' το σπίτι μας. Ένα World in the World, όπως θα το έλεγαν και οι Eiffel 65. Θα μπορούσαμε να περιγράψουμε τις σκέψεις μας και την προσωπικότητά μας, τις ιδέες μας και τη φαντασία μας, σαν ένα μικρό σύμπαν μέσα στο κεφάλι μας, όπου το μυαλό μας λειτουργεί σαν είσοδος σκουλικότρυπας που θα μας οδηγήσει στο σύμπαν που κρύβουμε μέσα μας; Θα μπορούσαμε να περιγράψουμε τους προσωπικούς μας κόσμους ως παράλληλα σύμπαντα, τόσο αληθινά όσο αυτά που ίσως υπάρχουν εκεί έξω; Αν όντως υπάρχουν κι άλλα σύμπαντα εκεί έξω, κι αν όντως είναι σχεδόν άπειρα, θα μπορούσε κάποιο από αυτό να είναι ολόιδιο με το σύμπαν που έχουμε στο νου μας; Κι αν ναι, αυτό σημαίνει ότι ο δράκος μου όντως υπάρχει, κάπου εκεί έξω; Κι αν ναι, θα μπορέσουμε ποτέ να επισκεφτούμε αυτά τα σύμπαντα και να έρθουμε σ' επαφή με τους δράκους που κρύβουμε μέσα μας, ή ακόμη και να τους ελευθερώσουμε απ' τη συμπαντική φυλακή της φαντασίας μας;
Μπορούμε να φτιάξουμε τον εξωτερικό μας κόσμο όπως τον έχουμε στο μυαλό μας; Μπορούμε να γίνουμε μικροί θεοί και να αλλοιώσουμε την πραγματικότητα μόνο με τη σκέψη μας; Η επιστημονική φαντασία έχει μελετήσει πολλές φορές αυτή την ιδέα. Και τι δεν έχουμε δει. Από εξωγήινους και μελλοντικούς ανθρώπους που φτιάχνουν ολόκληρους πλανήτες με τη σκέψη τους και μόνο, μέχρι cyborg με εμφυτεύματα στο μυαλό τους που τους επιτρέπουν να ελέγχουν οχήματα σαν να είναι τηλεκατευθυνόμενα αυτοκινητάκια. Κι όμως, το δεύτερο δεν απέχει και πολύ απ' την πραγματικότητα. Το Πανεπιστήμιο της Φλόριντα έχει ήδη φτιάξει drones που τα ελέγχεις με το μυαλό σου. Σκέφτεσαι πού πρέπει να πάει το drone και αυτό πάει εκεί που σκέφτεσαι. Μόνο χειριστήριο, τα εγκεφαλικά σου κύματα.
Αν στο μέλλον μπορούμε να ελέγχουμε οχήματα και ρομπότ με τις σκέψεις μας, μπορούμε να πλάσουμε και την ίδια την πραγματικότητα μόνο με το μυαλό μας; Ίσως, με τη βοήθεια μιας φουτουριστικής τεχνολογίας που συνδυάσει νανορομποτική και πληροφορική, τα claytronics. Σκοπός της είναι η δημιουργία προγραμματιζόμενης ύλης, που μπορούμε να την πλάσουμε σαν πλαστελίνη και να έχει της ιδιότητες που εμείς θέλουμε. Ακούγεται μακρινό, αλλά αν καταφέρουμε να φτιάχνουμε και να αλλάζουμε την πραγματικότητα όπως θέλουμε, ακόμα και σε οργανικό επίπεδο, τότε ίσως κάποτε στο μέλλον να δραπετεύσει ο δράκος μου απ' το κεφάλι μου και να ορμά σε περιπέτειες μαζί με τον πιστό του μονόκερο. Ο διαχωρισμός πραγματικότητας και φαντασίας θα πάψει να υπάρχει, επιτρέποντάς μας να ζούμε τα αγαπημένα μας όνειρα και να αντιμετωπίσουμε τους εφιάλτες μας, και χωρίς την ανάγκη εικονικής πραγματικότητας. Οι δυνατότητες θα ήταν απεριόριστες, όπως επίσης και οι προκλήσεις και οι αλλαγές που θα πρέπει ν' αντιμετωπίσουμε.
Θα έχουμε, όμως, την υπευθυνότητα και τη σοφία που απαιτείται για να ελέγξουμε και ν' αξιοποιούμε αυτή τη δύναμη, ή θα τη μετατρέψουμε σ' ένα ζωντανό εφιάλτη; Μέχρι στιγμής οι δράκοι ζουν μέσα μας και όχι ανάμεσά μας, μα κάποια στιγμή θ' απελευθερωθούν. Θα είμαστε αρκετά ανεύθυνοι για να μας αφανίσουν, ή θα τους αντιμετωπίσουμε με τον σεβασμό που τους αξίζει και θα γίνουν οι νέοι μας καλύτεροι φίλοι; Από εμάς εξαρτάται.
Τι είναι οι σκέψεις; Επειδή είναι ένα θέμα που απασχολεί πολλούς φορείς, από φιλοσόφους και ψυχολόγους ως κοινωνιολόγους και βιολόγους, θα το πάρουμε απ' τα βασικά. Αν δεν κάνω λάθος (αν κάνω, κράξτε με), οι σκέψεις είναι αποτελέσματα ηλεκτροχημικών διεργασιών που γίνονται στα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου μας. Με λίγα λόγια, κάτι υπαρκτό που μπορούμε να μελετήσουμε. Η ίδια η σκέψη υπάρχει, και μάλιστα μπορεί να έχει δυνατό βιολογικό αντίκτυπο στο σώμα μας. Μια αγχωτική σκέψη κάνει το πεπτικό μας σύστημα να διαμαρτύρεται, ενώ η σκέψη ενός επικού τραγουδιού μας κάνει να ανατριχιάζουμε. Μα αν υπάρχει η ίδια η σκέψη, γιατί να μην υπάρχει και το περιεχόμενό της;
Ορίστε ένα παράδειγμα. Σκέφτομαι έναν δράκο. Ο δράκος είναι το αγαπημένο μου μυθολογικό ον, κυρίως επειδή είναι μια ακόμη πιο badass εκδοχή των αγαπημένων μας δεινοσαύρων. Επίσης, είναι από εκείνα τα πλάσματα που όσο πιο cool είναι να τα αντιμετωπίσεις, άλλο τόσο πιο cool είναι να τα έχεις δίπλα σου ως σύμμαχοι και υπερασπιστές.
Και πετάνε.
Και φτύνουν και φωτιές.
Ή κεραυνούς.
Σοβαρά τώρα, υπάρχει άνθρωπος που να μη λατρεύει τους δράκους;
Τέλος πάντων, πίσω στο παράδειγμά μας. Ας το κάνουμε λίγο πιο ενδιαφέρον. Σκέφτομαι έναν δράκο-ιππότη. Με σπαθί. Καβάλα πάνω σ' έναν μαγικό μονόκερο. Που έχει διαβάζει ό,τι βιβλίο υπάρχει. Και ρίχνει και λέιζερ απ' το κέρας του.
Χαριτωμένο, αλλά κάτι άλλο είχα στο νου μου.
Πολύ καλύτερα!
Ο δράκος και ο μονόκερος αποτελούν τμήματα της φαντασίας μου, άρα είναι σκέψη. Και αν δεν κάνω λάθος, οι σκέψεις αποτελούν τμήμα της πραγματικότητας. Μα αυτό σημαίνει ότι ο δράκος και ο μονόκερός υπάρχουν στ' αλήθεια; Από την στιγμή που η σκέψη μου για τον δράκο και τον μονόκερο είναι υπαρκτή, γιατί δεν είναι υπαρκτός και ο ίδιος ο δράκος; Γιατί δεν είναι υπαρκτός και ο ίδιος ο μονόκερος; Τι τους εμποδίζει απ' το να βγουν απ' το μυαλό μου και να εμπλακούν σε επικές περιπέτειες;
Θα μπορούσε κάποιος να το παρομοιάζει με τις πληροφορίες που υπάρχουν σ' έναν υπολογιστή. Αυτές οι πληροφορίες, που μπορεί να είναι και σε μορφή βίντεο ή φωτογραφίας, πατάνε πάνω στο δυαδικό σύστημα που καταλαβαίνει ο υπολογιστής, το οποίο με τη σειρά του βρίσκεται μέσα σε ολοκληρωμένα κυκλώματα, σε δίσκους και σε κάρτες. Με άλλα λόγια, υλικά πράγματα που μπορούμε να πιάσουμε. Άρα, ό,τι υπάρχει μέσα στον υπολογιστή θα έπρεπε να υπάρχει και εκτός αυτού, όπως οικογενειακές στιγμές σε βίντεο και ιστορικές φωτογραφίες. Όμως τι γίνεται με εντελώς φανταστικά πράγματα, όπως στα βιντεοπαιχνίδια; Επειδή μπορώ να φτιάξω πόλεις στο Simcity και να τις αποθηκεύω στον υπολογιστή, αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν στ' αλήθεια; Αν ναι, τότε γιατί δεν μπορώ να τις επισκεφτώ; Αν μπορώ να φτιάξω πολιτισμούς στο Civilization και να διοικώ ολόκληρους στρατούς στο Command and Conquer σ' έναν υπολογιστή, γιατί όχι και στον πραγματικό κόσμο;
Πανηλίθιος συλλογισμός. Μ' αυτή τη λογική, θα έπρεπε κάθε ιστορία που έχει γραφτεί σε κάθε βιβλίο να γίνει πραγματικότητα, μόνο και μόνο επειδή γράφτηκαν σε βιβλία. Θα έπρεπε κάθε ζωγραφιά να γίνεται αυτομάτως πραγματικότητα, μόνο και μόνο επειδή αποτελείται από υλικά αντικείμενα όπως το μελάνι και το χαρτί. Απλά δε στέκει. Δε λειτουργεί έτσι. Άρα, ο δράκος-ιππότης μου που καβάλα τον μαγικό μονόκερο που ρίχνει λέιζερ απ' το κέρας του απλά δεν υφίστανται.
Ή μήπως υπάρχει; Μήπως είναι όντως υπαρκτός, αλλά σε κάποιο άλλο, περιορισμένο επίπεδο; Υπάρχει μέσα στο κεφάλι μου, αλλά και πάλι υπάρχει. Αλλά πού είναι; Γιατί δεν είναι μπροστά μου; Και τι είναι αυτό που λέμε "φαντασία"; Είναι απλώς το αποτέλεσμα ηλεκτροχημικών διεργασιών που γίνονται μέσα στο κεφάλι μου; Ή μπορεί να περιγραφτεί σαν έναν μικρόκοσμο, ένα μίνι εικονικό σύμπαν μέσα στο κεφάλι μας;
Αυτό μου θυμίσει λίγο τη θεωρία των πολλαπλών παράλληλων συμπάντων. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, το Σύμπαν μας δεν είναι το μοναδικό που υπάρχει. Πέρα απ' αυτό (όπου κι αν είναι αυτό το "πέρα") υπάρχουν κι άλλα σύμπαντα, το καθένα με τους δικούς του νόμους της Φύσης και την δική του ιστορία. Αυτή η πρόταση μπορεί να βοηθήσει στην απάντηση πολλών ερωτημάτων (όπως "πώς γεννήθηκε το Σύμπαν μας;", "γιατί το Σύμπαν μας είναι αυτό που είναι;" και "τι θα γίνει αν ταξιδέψουμε πίσω στο χρόνο και αλλοιώσουμε το παρελθόν;") και ανοίγει νέους ορίζοντες για τη φιλοσοφία και την επιστημονική φαντασία.
"Ίσως οι μαύρες τρύπες να είναι ανοίγματα που οδηγούν κάπου αλλού. Σύμφωνα με τις τελευταίες υποθέσεις, αν βουτούσαμε σε μια μαύρη τρύπα, θα αναδυόμασταν σε κάποια άλλη περιοχή και εποχή του σύμπαντος... Ίσως οι μαύρες τρύπες να είναι είσοδοι σε Χώρες των Θαυμάτων. Το ερώτημα είναι: υπάρχουν Αλίκες και άσπροι λαγοί;"
- Carl Sagan
Μέσα στο κεφάλι του καθενός μας βρίσκεται ένας κόσμος, με τους δικούς μας κανόνες και τις δικές μας προτεραιότητες, κι ενίοτε με τους δικούς μας νόμους της Φύσης. Εκεί δε βρέχει ποτέ (εκτός κι αν το θέλουμε εμείς), εκεί είναι οι πραγματικοί μας φίλοι, εκεί νιώθουμε πιο άνετα κι απ' το σπίτι μας. Ένα World in the World, όπως θα το έλεγαν και οι Eiffel 65. Θα μπορούσαμε να περιγράψουμε τις σκέψεις μας και την προσωπικότητά μας, τις ιδέες μας και τη φαντασία μας, σαν ένα μικρό σύμπαν μέσα στο κεφάλι μας, όπου το μυαλό μας λειτουργεί σαν είσοδος σκουλικότρυπας που θα μας οδηγήσει στο σύμπαν που κρύβουμε μέσα μας; Θα μπορούσαμε να περιγράψουμε τους προσωπικούς μας κόσμους ως παράλληλα σύμπαντα, τόσο αληθινά όσο αυτά που ίσως υπάρχουν εκεί έξω; Αν όντως υπάρχουν κι άλλα σύμπαντα εκεί έξω, κι αν όντως είναι σχεδόν άπειρα, θα μπορούσε κάποιο από αυτό να είναι ολόιδιο με το σύμπαν που έχουμε στο νου μας; Κι αν ναι, αυτό σημαίνει ότι ο δράκος μου όντως υπάρχει, κάπου εκεί έξω; Κι αν ναι, θα μπορέσουμε ποτέ να επισκεφτούμε αυτά τα σύμπαντα και να έρθουμε σ' επαφή με τους δράκους που κρύβουμε μέσα μας, ή ακόμη και να τους ελευθερώσουμε απ' τη συμπαντική φυλακή της φαντασίας μας;
Μπορούμε να φτιάξουμε τον εξωτερικό μας κόσμο όπως τον έχουμε στο μυαλό μας; Μπορούμε να γίνουμε μικροί θεοί και να αλλοιώσουμε την πραγματικότητα μόνο με τη σκέψη μας; Η επιστημονική φαντασία έχει μελετήσει πολλές φορές αυτή την ιδέα. Και τι δεν έχουμε δει. Από εξωγήινους και μελλοντικούς ανθρώπους που φτιάχνουν ολόκληρους πλανήτες με τη σκέψη τους και μόνο, μέχρι cyborg με εμφυτεύματα στο μυαλό τους που τους επιτρέπουν να ελέγχουν οχήματα σαν να είναι τηλεκατευθυνόμενα αυτοκινητάκια. Κι όμως, το δεύτερο δεν απέχει και πολύ απ' την πραγματικότητα. Το Πανεπιστήμιο της Φλόριντα έχει ήδη φτιάξει drones που τα ελέγχεις με το μυαλό σου. Σκέφτεσαι πού πρέπει να πάει το drone και αυτό πάει εκεί που σκέφτεσαι. Μόνο χειριστήριο, τα εγκεφαλικά σου κύματα.
Αν στο μέλλον μπορούμε να ελέγχουμε οχήματα και ρομπότ με τις σκέψεις μας, μπορούμε να πλάσουμε και την ίδια την πραγματικότητα μόνο με το μυαλό μας; Ίσως, με τη βοήθεια μιας φουτουριστικής τεχνολογίας που συνδυάσει νανορομποτική και πληροφορική, τα claytronics. Σκοπός της είναι η δημιουργία προγραμματιζόμενης ύλης, που μπορούμε να την πλάσουμε σαν πλαστελίνη και να έχει της ιδιότητες που εμείς θέλουμε. Ακούγεται μακρινό, αλλά αν καταφέρουμε να φτιάχνουμε και να αλλάζουμε την πραγματικότητα όπως θέλουμε, ακόμα και σε οργανικό επίπεδο, τότε ίσως κάποτε στο μέλλον να δραπετεύσει ο δράκος μου απ' το κεφάλι μου και να ορμά σε περιπέτειες μαζί με τον πιστό του μονόκερο. Ο διαχωρισμός πραγματικότητας και φαντασίας θα πάψει να υπάρχει, επιτρέποντάς μας να ζούμε τα αγαπημένα μας όνειρα και να αντιμετωπίσουμε τους εφιάλτες μας, και χωρίς την ανάγκη εικονικής πραγματικότητας. Οι δυνατότητες θα ήταν απεριόριστες, όπως επίσης και οι προκλήσεις και οι αλλαγές που θα πρέπει ν' αντιμετωπίσουμε.
Θα έχουμε, όμως, την υπευθυνότητα και τη σοφία που απαιτείται για να ελέγξουμε και ν' αξιοποιούμε αυτή τη δύναμη, ή θα τη μετατρέψουμε σ' ένα ζωντανό εφιάλτη; Μέχρι στιγμής οι δράκοι ζουν μέσα μας και όχι ανάμεσά μας, μα κάποια στιγμή θ' απελευθερωθούν. Θα είμαστε αρκετά ανεύθυνοι για να μας αφανίσουν, ή θα τους αντιμετωπίσουμε με τον σεβασμό που τους αξίζει και θα γίνουν οι νέοι μας καλύτεροι φίλοι; Από εμάς εξαρτάται.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου