Ο Αύγουστος δεν έχει καν τελειώσει και η τηλεόραση είχε ήδη φροντίσει να μας βομβαρδίσει με διαφημίσεις για σχολικά είδη. Τσάντες, κασετίνες, τετράδια, βιβλία, μολύβια, μαρκαδόροι, μπογιές, είδη γεωμετρίας και ό,τι άλλο μπορείτε να φανταστείτε, πάντα στολισμένα με χάρτινους πολύχρωμους ήρωες. Γιατί δεν υπάρχει άλλος τρόπος για να ξεκινήσεις το σχολείο απ' το να έχεις τσάντα με τον Spiderman και κασετίνα με τη Μίννι Μάους, αλλιώς οι εταιρείες θα φαλιρίσουν και τα υπόλοιπα παιδιά θα σε κοροϊδεύουν. Και σε κάθε διαφήμιση ακούς το ίδιο ρητό. "Επιστροφή στο σχολείο", "πίσω στο σχολείο", και για τους Ελληναράδες αυτοαποκαλούμενους απογόνους του Σωκράτη και του Μέγα Αλέξανδρου "back to school".
Όπα, για ένα λεπτό. Επιστροφή; Στο σχολείο; Τι πάει να πει αυτό; Είναι όπως λέμε "επιστροφή στην καθημερινότητα" ή "πίσω στη δουλειά" ή "back to ρουτίνα"; Λέμε ότι επιστρέφουμε στο σχολείο λες και το σχολείο είναι όλη μας η ζωή, λες και τελείωσε ένα διάλειμμα και τώρα είμαστε υποχρεωμένοι να επιστρέψουμε πίσω στην καθημερινή μας αγγαρεία, χωρίς να υπάρχει τίποτα άλλο στη ζωή εκτός απ' το να σηκώνεσαι πρωί πρωί με το ζόρι και να είσαι με τη τσίμπλα στο μάτι σ' έναν κρύο χώρο, μ' έναν τύπο να απαιτεί την προσοχή σου βάζοντάς σου τις φωνές και ταυτόχρονα να σε κάνει να βαριέσαι τη ζωή σου.
Τι ακριβώς εννοούμε όταν λέμε κάθε χρόνο "επιστροφή στο σχολείο"; Εννοούμε επιστροφή στη μάθηση, στη γνώση, στη διερεύνηση των πνευματικών και νοητικών οριζόντων μας; Αν εννοούμε αυτό, τότε τη βάψαμε. Γιατί το λέω αυτό; Γιατί ξεχνάμε ότι όλος ο κόσμος και όλη μας η ζωή είναι ένα σχολείο. Δε χρειάζεται να πηγαίνεις κάθε μέρα σ' ένα συγκεκριμένο χώρο που λέγεται σχολείο για να μαθαίνεις νέα πράγματα, ούτε σταματάς να μαθαίνεις αφού τελειώσεις απ' αυτό. Είναι αδύνατον να τα μάθεις όλα απ' το σχολείο, γι' αυτό δεν είναι περίεργο που τα περισσότερα πράγματα τα μαθαίνεις έξω απ' αυτό. Και όχι, δεν αναφέρομαι μόνο στα εξωσχολικά βιβλία που θα βρεις στις βιβλιοθήκες, στα τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ του National Geographic και του Discovery Channel, και στα ενημερωτικά βίντεο στο YouTube από τον Astronio και τον Mad Sc1ent1st. Και στις καλοκαιρινές διακοπές σου μπορεί να μάθεις νέα πράγματα, και σε μια ξεκούραστη βόλτα μπορεί να μάθεις νέα πράγματα, και σε μια συζήτηση περί ανέμων και υδάτων μπορεί να μάθεις νέα πράγματα, και παίζοντας ένα βιντεοπαιχνίδι μπορεί να μάθεις νέα πράγματα, και σε αστείο βίντεο του Κακού Χαμού μπορείς να μάθεις νέα πράγματα. Ο εγκέφαλος είναι σαν σφουγγάρι. Απορροφά ό,τι βρίσκει μπροστά του, όπου και αν είναι αυτό, και τίποτα δεν μπορεί να τον σταματήσει.
"Δεν υπάρχει τέλος στην εκπαίδευση. Δεν είναι ότι θα διαβάσεις ένα βιβλίο, θα περάσεις μια εξέταση και θα τελειώσεις με την εκπαίδευση. Όλη η ζωή, από τη μέρα της γέννησης σου ως την ημέρα του θανάτου σου, είναι μια διαδικασία εκμάθησης."
Τζίντου Κρισναμούρτι
Υπάρχουν κι αλλού πορτοκαλιές που κάνουν πορτοκάλια, κι εγώ τα πιο ζουμερά πορτοκάλια τα ανακάλυψα στις άλλες πορτοκαλιές. Πιο πολλά έμαθα χαζεύοντας μυρμήγκια, παίζοντας Simcity 3000, παρακολουθώντας το Cosmos με τον Καρλ Σέιγκαν και διαβάζοντας επιστημονική φαντασία του Άρθουρ Κλαρκ, παρά σ' ένα κτήριο που γράψει απ' έξω "σχολείο", με βαρετούς δασκάλους που σε κάνουν να μισείς τη μάθηση.
Αφού λοιπόν όλος ο κόσμος και όλη η ζωή είναι ένα σχολείο, και αφού μπορείς να μάθεις πολύ περισσότερα πράγματα έξω απ' αυτό, τότε λέγοντας "επιστροφή στο σχολείο" δεν εννοούμε "επιστροφή στη μάθηση", γιατί ήδη μαθαίνουμε κάθε μέρα και όλη μέρα. Τι εννοούμε λοιπόν με το "back to school"; Δυστυχώς το χειρότερο. Επιστροφή σ' ένα άψυχο τσιμεντένιο κουτί, με κάγκελα στα παράθυρα λες και είμαστε σε φυλακή, στελεχωμένο από αδιάφορους "δασκάλους" που το μόνο που τους νοιάζει είναι ο μισθός και να ξεσπάνε κανένα απωθημένο πάνω στα παιδιά μας, όσο τους αφαιρούν τη δημιουργικότητα και σκοτώνουν την περιέργειά τους, μαθαίνοντας τους παράλληλα πώς να συμπεριφέρονται ανταγωνιστικά, πώς να υπακούν σε εντολές και πώς να κυνηγάνε τους καλούς βαθμούς για να πιάσουν στο μέλλον μια "καλύτερη" δουλειά. "Μάθε γράμματα για να γίνεις δικηγόρος ή μείνε κούτσουρο και γίνε σκουπιδιάρης". Σας μοιάζει όλο αυτό το απάνθρωπο μπάχαλο για "μάθηση";
Και όχι, όσες ζωγραφιές και να κολλήσεις στους τοίχους, όσα χρώματα και συνθήματα του τύπου "μ' ένα βιβλίο πετάω" και να βάλεις απ' έξω, δεν αναιρεί το γεγονός ότι το σχολείο πλέον υπάρχει όχι για να εξερευνούν τα παιδιά μας τον κόσμο, αλλά για να τα μετατρέπει σε ρομπότ από κρέας, αρκετά έξυπνα για να παίρνουν εντολές και αρκετά ηλίθια για να μην τις επεξεργαστούν και τις αμφισβητήσουν. Δεν είναι περίεργο που μεγαλύτερη περιέργεια για τον κόσμο θα την βρεις σε παιδιά νηπιαγωγείου και δημοτικού, και λιγότερη σε μαθητές λυκείου. Ούτε είναι τυχαίο που υπάρχουν τόσες τηλεοπτικές σειρές που χλευάσουν τη μάθηση και παρουσιάσουν όσους είναι λάτρεις της γνώσης σαν αντικοινωνικούς και αντιπαθητικούς σπασίκλες με ρηχή προσωπικότητα.
Το σχολείο θα έπρεπε να είναι κάτι παραπάνω από ναός της μάθησης και της γνώσης, στελεχωμένο από πραγματικούς δασκάλους που θα κάνουν τα παιδιά μας να θέλουν να μαθαίνουν και να εξερευνούν τον πάντα εξελισσόμενο κόσμο μας. Το σχολείο θα έπρεπε να είναι μεθοδολογία, ένας τρόπος σκέψης και ζωής, που καλλιεργεί τη δημιουργικότητα και την πρωτοβουλία, που τιμά και ενθαρρύνει την κριτική σκέψη και τον ορθολογισμό, που διδάσκει τη θέση μας στο Σύμπαν και την υπευθυνότητα των πράξεών μας όσον αφορά αυτό. Τότε δε θα είχαμε λόγο για "επιστροφή στο σχολείο" και "back to school", γιατί ήδη θα είμαστε στο σχολείο. Όλος η Γη θα είναι ένα πλανητικό σχολείο, όλη μας η ζωή θα είναι μια διαδικασία μάθησης, όλοι οι άνθρωποι θα είναι δάσκαλοι και μαθητές. Το σχολείο θα έπρεπε να είναι ένα παγκόσμιο εργαστήριο σκεπτόμενων και δημιουργικών ανθρώπων, όχι ένα κρατικό εργοστάσιο παραγωγής δούλων. Δεν είναι περίεργο που τα παιδιά μισούν το σχολείο, μιας και αυτό δε σέβεται τα παιδιά μας. Ούτε είναι τυχαίο που ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι αμφισβητούν το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο αποτελεί κατάλοιπο της Βιομηχανικής Επανάστασης, και προτείνουν λύσεις για βελτίωση και ενημέρωση.
Και θα κλείσω με κάτι που έμαθα παίζοντας Grand Theft Auto 2. Ότι το σεβασμό δεν τον απαιτείς. Δεν τον αγοράσεις. Τον κερδίσεις! Ακούς, δασκαλάκο; Ένα βιντεοπαιχνίδι που σκοτώνεις ανθρώπους για πλάκα και πόντους μου έμαθε κάτι που εσύ όφειλες να γνωρίζεις ήδη! Σταμάτα να βάζεις τις φωνές στα παιδιά λες και είσαι λοχίας, δείξε λίγη υπομονή (και εσύ παιδί ήσουν) και κάν' τα να θέλουν να μάθουν όσα έχεις να τους πεις. Μόνο τότε τα παιδιά θα ακούνε "επιστροφή στο σχολείο" και θα χαίρονται αντί να μελαγχολούν.
