Ένας Δάσκαλος από αστρόσκονη

"Ο μέτριος δάσκαλος μιλάει. Ο καλός δάσκαλος εξηγεί. Ο εξαιρετικός δάσκαλος δείχνει. Ο μεγάλος δάσκαλος εμπνέει."
Γουίλιαμ Άρθουρ Γουόρντ, 1921-1994, Αμερικανός συγγραφέας αυτοβοήθειας

Στο κείμενο που είχα γράψει για τον μεγάλο Βαγγέλη Παπαθανασίου, είχα πει ότι έχουμε μάθει να πιστεύουμε πως ό,τι σχηματίσει την προσωπικότητά μας, το εμείς μας και τη ζωή μας, αποτελείται αποκλειστικά και μόνο από εμάς και μόνο εμάς, λες κι είμαστε εντελώς αποκομμένοι απ' τους ανθρώπους, το περιβάλλον και τα γεγονότα που συνεχώς μας περιβάλουν. Όχι ότι περίμενα τίποτα καλύτερο από ένα πολιτισμικό ρεύμα που βάζει το εγώ πάνω απ' το εμείς κι έχει κάνει σημαία τον ατομικισμό, αφήνοντάς μας έτσι μόνους κι απαθείς σ' έναν ωκεανό ανθρώπων και συμβάντων. Στην πραγματικότητα, όμως, κανείς δεν είναι μόνος του. Ακόμη κι όταν είμαστε κάπου μόνοι μας, με μόνη συντροφιά τις σκέψεις μας, μας συντροφεύουν άνθρωποι που με τον δικό τους μοναδικό τρόπο έχουν γίνει ένα με την ζωή μας και με την ίδια μας την ύπαρξη. Οι γονείς μας, τα αδέλφια μας, οι φίλοι μας, αγαπημένοι μας συμμαθητές, συμφοιτητές και συνάδελφοί, το πολύ ξεχωριστό μας ταίρι, τα παιδιά μας γενικά όλοι όσους έχουν κερδίσει επάξια την εμπιστοσύνη μας κι έχουμε επιτρέψει να ενσωματωθούν με εμάς, να γίνουν αναπόσπαστα κομμάτια της ζωής μας, σαν ξεχωριστοί γαλαξίες που συγκρούονται και συγχωνεύονται για να σχηματίσουν έναν μεγαλύτερο και πιο πλούσιο γαλαξία. Ανάμεσά τους και κάποιοι ξεχωριστοί άνθρωποι που ζουν για να προσφέρουν και που τους έχουμε αγκαλιάζει κι αγαπήσει, που τους έχουμε κάνει επίτιμα μέλη της οικογένειάς μας, κι ας μην έχουμε μοιραστεί ποτέ το φαγητό μας και το σπίτι μας. Οι δάσκαλοι.

Συνήθως όταν ακούμε τη λέξη "δάσκαλος", μας έρχεται στο νου ένας καλοντυμένος κύριος σε μια τάξη στο σχολείο που διδάσκει νέα πράγματα στα παιδιά, αποτελώντας ουσιαστικά γέφυρα μεταξύ των βιβλίων και των μυαλών των μαθητών. Στην πραγματικότητα, δάσκαλος μπορεί να είναι ο καθένας. Μια ευγενική κυρία στο νηπιαγωγείο που μαθαίνει στα παιδιά μας να γράφουν και να δημιουργούν, ένας φιλικός παππούλης που διδάσκει στα γειτονόπουλα πώς ήταν η πόλη όταν ήταν κι εκείνος παιδί, ένας youtuber που χρησιμοποιεί το κανάλι του για να διδάξει αστροφυσική ή ιατρική, ένας άγνωστος περαστικός που προσφέρει συμβουλές καθισμένος σ' ένα πεσουλάκι. Ακόμη κι εμείς οι ίδιοι μπορούμε να γίνουμε δάσκαλοι ακόμη κι όταν δεν το καταλαβαίνουμε. Όταν δίνουμε συμβουλές, όταν γινόμαστε αναμεταδότες γνώσεων κι εμπειριών, όταν προσφέρουμε στα παιδιά μας τη σκυτάλη της σοφίας που έχουμε συγκεντρώσει όλα αυτά τα χρόνια, γινόμαστε ουσιαστικά δάσκαλοι. Αυτό βέβαια μας βαραίνει και με την ευθύνη της συνέπειας και της ορθότητας που πρέπει να έχει ένας δάσκαλος, με τις θυσίες που πρέπει να κάνει, με τον χρόνο και την ενέργεια που πρέπει να αφιερώσει, και με όλα τα βάρη αυτού του ιερού καθήκοντος που οφείλει να κουβαλήσει.

"Ένας δάσκαλος, που προσπαθεί να διδάξει χωρίς να εμπνεύσει στον μαθητή την επιθυμία να μάθει, σφυρηλατεί ψυχρό σίδερο."
Χόρας Μαν, 1796-1886, Αμερικανός λόγιος & πολιτικός

Προφανώς λοιπόν και δεν μιλάμε για κάτι κλειστόμυαλα δασκαλάκια της κακιάς ώρας που δεν έχουν αυτή την ευθύνη, δεν έχουν καμία ιδέα πάνω στο τι διδάσκουν με αποτέλεσμα πολλές φορές να λένε άρες μάρες κουκουνάρες, κάνουν τη δουλειά αυτή αποκλειστικά και μόνο για έχουν μια δουλίτσα (ή για να πουλήσουν μούρη, όπως όντως έχω δει να κάνουν μερικοί), βασίζονται σε ό,τι είχαν μάθει πριν από 50 χρόνια κι αρνούνται πεισματικά να μάθουν νέα πράγματα, μετατρέπουν ακόμη και το πιο συναρπαστικό μάθημα σε αγγαρεία, και ξεσπάνε τα κόμπλεξ τους πάνω στα παιδιά μας με φωνές και με την πατροπαράδοτη βέργα. Μιλάμε για Δασκάλους. Με Δ κεφαλαίο. Με ανθρώπους που σέβονται κι αγαπούν αυτό που κάνουν, που θέλουν να κουβαλούν τα βάρη της ευθύνης της συνέπειας της διδασκαλίας, κι ας έχει σπάσει η πλάτη τους. Κάποιοι απ' αυτούς πηγαίνουν σε πολλά σχολεία την ημέρα, θυσιάσουν χρόνο και χρήματα και κοιμούνται στο αυτοκίνητό τους, γιατί βάζουν πάνω απ' όλα το καθήκον τους στη διδασκαλία. Κάποιοι άλλοι, με ήρεμη ψυχή και καθαρό νου, τορπιλίζουν το κατεστημένο με το να διδάσκουν "αιρετικές" κι άβολες αλήθειες που χαλάνε τη σούπα του κάθε γραβατοφορεμένου "μεσσία". Κι είναι και κάποιοι άλλοι που βρίσκονται στη πρώτη γραμμή της αιώνιας μάχης μεταξύ της γνώσης και της αμάθειας, σαν στρατηγοί και στρατιώτες ταυτόχρονα, με όπλο τους ένα τηλεσκόπιο κι ασπίδα ένα βιβλίο. Όλοι τους όμως έχουν μάθει πως ένας Δάσκαλος θα πρέπει πρώτα να 'ναι μαθητής. Να μην αρκείται μόνο στο να διδάσκει, αλλά και να ψάχνει, να ανακαλύπτει νέα πράγματα, να έχει πάντα το μυαλό του ανοιχτό, και να μαθαίνει τον κόσμο ακόμη και μέσω των ίδιων του των μαθητών. Όχι απλά να διδάξει τους μαθητές του, αλλά και να τους κάνει να θέλουν να μάθουν, να αγαπήσουν τη μάθηση, να γίνουν άξιοι συνεχιστές και διάδοχοι του έργου του. Και σήμερα θα σας μιλήσω για έναν τέτοιον Δάσκαλο.

"Η δημιουργική δραστηριότητα μπορεί να περιγραφεί σαν ένα είδος εκπαιδευτικής διαδικασίας, όπου ο δάσκαλος και ο μαθητής συνυπάρχουν στο ίδιο άτομο."
Άρθουρ Κέστλερ, 1905-1983, Ουγγροβρετανός συγγραφέας

Τον Δάσκαλο αυτόν τον γνώρισα το 1994, τη χρονιά που ανακάλυψα τον κόσμο της αστρονομίας. Είχα βρει τότε κάτι πεταμένα κομμάτια από λάμπα κι έφτιαξα έναν μικρό δορυφόρο απ' αυτά. Αμέσως έτρεξα στους δασκάλους μου στο Δημοτικό για να μοιραστώ τη νέα μου αυτή ανακάλυψη. Μόλις το έμαθε αυτό η μητέρα μου, με πήγε στο Ευγενίδιο Ίδρυμα να γνωρίσω έναν κύριο. Ο κύριος αυτός ήταν πολύ χαλαρός και πολύ φιλικός. Έζησε εμπειρίες κι ήξερε πράγματα που τότε δεν μπορούσα ούτε καν να φανταστώ, αλλά δεν με κοιτούσε αφ' υψηλού σαν μικρόψυχη σνομπαρία. Δεν ήταν υπερόπτης. Μιλήσαμε για αστρονομία και για το Διάστημα σαν να ήμασταν φίλοι. Είχα πάρει μαζί μου κι ένα παλιό βιβλίο, το "Διάστημα: Αστέρες, Πλανήτες και Διαστημόπλοια" της σειράς Παράθυρα στον Κόσμο, που μάλιστα το είχα κάνει φύλλο και φτερό απ' το πολύ διάβασμα. Όχι μόνο δεν τον πείραξε αυτό, αλλά μου είπε και το εξής: "Όσο ποιο πολλά βιβλία χαλάς, τόσο πιο μπροστά θα πας". Κάπου πάνω στη συζήτηση μου είχε πει ότι ένα χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη. Εγώ του απάντησα ότι πολλά χελιδόνια μπορούν. Η μητέρα μου είπε ότι ξαφνιάστηκε ευχάριστα με αυτό που είπα και χαμογέλασε. Ήταν λες κι ένας πάνσοφος δάσκαλος να έμαθε κάτι καινούριο από έναν ταπεινό μαθητή.

Τ' όνομά του; Διονύσης Σιμόπουλος.

Αυτή ήταν η πρώτη μας συνάντηση, μα όχι κι η τελευταία. Ο Διονύσης δεν ήταν μονίμως κλεισμένος σ' ένα γραφείο κι αποκομμένος απ' τον υπόλοιπο κόσμο. Πάντα έβρισκε χρόνο για να υποδεχτεί στο γραφείο του τους μαθητές του που τον έχουν ως προσωπικό μέντορα κι ήρωα, πάντα τους άκουγε και πάντα τους έκανε να νιώθουν σαν το σπίτι τους. Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι δεν πρέπει ποτέ να συναντάς τους ήρωες σου ("never meet your heroes"), γιατί οι υψηλές σου προσδοκίες γι' αυτούς κι ο πραγματικός εαυτός που μπορεί να κρύβουν μπορεί να προκαλέσει έκρηξη πιο καταστροφική κι από έκρηξη που προκαλείται όταν φέρουμε σ' επαφή ύλη κι αντιύλη. Κι όμως εδώ δεν ισχύει. Ο Διονύσης ήταν ό,τι έδειχνε. Δεν ήταν κομπλεξικός. Και χάρη στο έργο του και την πραγματικά αστρική προσωπικότητά του είχε πολλούς μαθητές. Μαθητές που όχι μόνο τους αγκάλιασε, αλλά τους έδινε και τη σκυτάλη για να συνεχίσουν το έργο του. Πολλοί λένε ότι πετυχημένος είναι αυτός που βγάζει πολλά λεφτά, που είναι διάσημος, που πουλάει μούρη και κάνει τους πάντες δούλους και σκουπίδια του. Όχι. Πετυχημένος είναι αυτός που τιμά και κάνει περήφανο τον Δάσκαλό του, κι ενίοτε τον ξεπερνά.

Ο Δάσκαλος ήταν πάντα μαζί μας. Πάντα δίπλα μας και μέσα στον νου μας. Τον υποδεχτήκαμε και τον αγκαλιάσαμε χάρη στα άρθρα που έγραφε στο Έθνος της Κυριακής, σε σειρές όπως το Παράθυρο στο Σύμπαν που έβαζε η Εκπαιδευτική Τηλεόραση, σε CD-ROMs όπως το Πλανήτες και Δορυφόροι, σε βιντεοκασέτες όπως για το άστρο των Χριστουγέννων και τους εξωγήινους πολιτισμούς, στις συνεντεύξεις που έδινε στην τηλεόραση, στο ραδιόφωνο και στο Διαδίκτυο, και σ' όλα τα βιβλία που δεν σταματούσε ποτέ να γράφει. Και χάρη στη διδασκαλία του, στο χαμόγελό του και στην αγάπη του για το Σύμπαν, παραμένει ακόμη και σήμερα μαζί μας. Έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας ακόμη και χωρίς να το συνειδητοποιούμε. Αυτή άλλωστε είναι κι η ομορφιά των βιβλίων. Είναι πάντα εκεί, να σε περιμένουν, να γίνουν γέφυρες που σου επιτρέπουν να μπαίνεις στο μυαλό και να ακούσεις τη φωνή κάποιου. Κάποιου που μπορεί και να έχει πεθάνει πριν από πολύ καιρό.

Ο Δάσκαλος δεν είναι πια μαζί μας. Το πνεύμα του εγκατέλειψε το σώμα του τον Αύγουστο του 2022. Η είδηση του θανάτου του έπεσε σαν κεραμίδι στο κεφάλι μας, ακόμη κι όταν ήδη γνωρίσαμε ότι για χρόνια πολεμούσε το τέρας του καρκίνου κι ότι δεν θα ζούσε για πολύ. Κι όμως αυτό δεν τον ανησυχούσε και πολύ. Ήταν Επικούρειος. Ο Επίκουρος έλεγε ότι ο θάνατος είναι εκεί που βρίσκεται. Όσο είναι μακριά μας, δεν μας ενδιαφέρει. Αν επέλθει ο θάνατος, πάλι δεν μας ενδιαφέρει, γιατί εμείς θα έχουμε φύγει. Δεν ήθελε να τον θρηνήσουμε. Ακόμη και στο τέλος της ζωής του δεν έλειπε το χιούμορ του. Δύο ημέρες πριν ξεκινήσει το ταξίδι του στην αιωνιότητα, ζήτησε απ' την οικογένειά του να αλλάξει το cover photo στη σελίδα του στο Facebook με το κλασσικό "That's all, folks!" των Looney Tunes. Δεν ήθελε να στάξουν απ' τα μάτια μας δάκρυα λύπης που δεν είναι πια μαζί μας, μα δάκρυα συγκίνησης για όλα όσα μάθαμε και ζήσαμε μαζί του. Θυμάμαι μάλιστα η τελευταία ανάμνηση μαζί του ήταν πριν από μερικά χρόνια στο πλανητάριο, όπου με αναγνώρισε και με χαμόγελο μου είπε "Τι κάνεις; Καλά είσαι;". Και ξέρετε κάτι; Μου αρέσει αυτό σαν τελική ανάμνηση. Φιλικός μα και σκεπτικιστής, καλοσυνάτος χωρίς όμως να μασάει τα λόγια του, πάντα όμως μ' ένα χαμόγελο στα χείλη. Ένα αιώνιο χαμόγελο που πλέον θα το κοιτάμε στον ουρανό.

Ο Διονύσης συνήθισε να λέει. "Είμαστε όλοι μας αστρόσκονη, και κάποια μέρα θα ξαναγυρίσουμε στα άστρα. Κάποια μέρα θα υπάρξουν άλλοι κόσμοι, γεμάτοι με άλλα όντα, αστράνθρωποι σαν εμάς, που θα γεννηθούν από τις στάχτες ενός, κάποιου, πεθαμένου άστρου. Ενός άστρου που σήμερα το λέμε Ήλιο". Και μέρος της αστρόσκονης που θα αποτελέσει τα μελλοντικά άστρα και τους μελλοντικούς αστρανθρώπους θα 'ναι κι ο ίδιος ο Διονύσης. Σ' ευχαριστώ για όλα, Δάσκαλε. Και νομίζω πως ξέρω ποιο τραγούδι θα έχω στο νου μου όταν θα σε σκέφτομαι.

I feel it once again
It's overwhelming me
His spirit's like the wind
The angel guarding me
Oh, I know, oh, I know
He's watching over me
Oh, I know, oh, I know
He's watching over me